Żelazo i jego zadania
Żelazo (Fe) w naszym organizmie występuje w puli funkcjonalnej i pośredniej (zobrazuje Wam to tabela poniżej) w ilości około 3-4 g. A jaka jest jego rola? Już wyjaśniam. Większość żelaza (około 67%) znajduje się w hemoglobinie, która przenosi tlen z płuc do tkanek naszego organizmu. Z uwagi na to, że żelazo wchodzi w skład enzymów to bierze udział w procesach metabolicznych i tym samym odpowiada za prawidłową pracę układu krwiotwórczego (budowa erytrocytów i leukocytów), sercowo-naczyniowego, nerwowego (synteza neurotransmiterów) oraz immunologicznego.
Żelazo wpływa na budowę wiązań w wysokoenergetycznych związkach (ATP). Ma też swój wkład w reakcjach jodowania tyrozyny. W organizmie jest magazynowane w postaci aktywnej związanej z ferrytyną, która dostępna jest w komórkach wątroby, makrofagach, śledzionie, szpiku i mięśniach [2]. Hemosyderyna natomiast jest nieaktywnym zapasem żelaza, a powstaje w przypadku dużej podaży tego pierwiastka.
Pula funkcjonalna
hemoglobina (ok. 2,5g), mioglobina, cytochromy, katalaza (ok. 400 mg), transferyna (3-7 mg), apotransferynalaktoferyna, hemosyderynaferroportyna, apoferrytyna, ferrytyna, enzymy: peroksydaza, dehydrogenaza bursztynianowa, oksydaza cytochromowa
Pula pośrednia
kompleksy chelatowe z cytrynianami, nukleotydami, aminokwasami, cukrami
Należy zaznaczyć, że pula żelaza jest w ciągłym obiegu wewnętrznym. Większość jego zasobów jest odzyskiwana ze zniszczonych krwinek czerwonych, a około 20% dostarcza nam pożywienie, którego wchłanialność wynosi nikłe 10% [2]. Po spożyciu produktu z Fe następuje redukcji jonu Fe³+ do jonu Fe²+ zachodząca w kwaśnym pH żołądka i przez enzym obecny w dwunastnicy (reduktazę Fe), gdzie zachodzi jego wchłanianie. A zależy ono m.in. od aktualnego zapotrzebowania organizmu czy od przyjmowanych leków [3].
Niedokrwistość czyli...
Na początek szybkie przypomnienie:
- Krwinki czerwone - inaczej erytrocyty. Jest to składnik komórkowy krwi, którego głównym zadaniem jest transport tlenu z płuc do innych tkanek organizmu.
- Hemoglobina - jest białkiem zawartym w erytrocytach, które wiąże atom tlenu. Zawiera hem, który nadaje krwi czerwone zabarwienie, a w swojej budowie zawiera atom żelaza.
- Hematokryt - parametr określający stosunek elementów morfotycznych krwi (czyli komórek krwi) do całej jej objętości (osocze i elementy morfotyczne). Wyrażany jest w procentach i mówi nam o tym, jaki procent stanowią erytrocyty w porównaniu do leukocytów czy płytek krwi.
Bardziej potoczna nazwa niedokrwistości to anemia, czyli stan chorobowy który diagnozuje się w przypadku obniżenia poziomu hemoglobiny (Hb), hematokrytu (Ht) i/lub krwinek czerwonych (RBC) w porównaniu do norm dla określonego wieku i płci. Jest to spowodowane zbyt niskim poziomem żelaza, który upośledza syntezę hemu [3]. Dla mężczyzn alarmujący będzie poziom Hb niższy niż 14g/dl, a dla kobiet < 12g/dl.
Niedokrwistości dzielą się ze względu na czynnik je wywołujący. I tak wyróżnia się: anemię spowodowane utratą krwi, anemię przebiegające z upośledzonym wytwarzaniem erytrocytów (m.in. anemię z niedoboru żelaza, kwasu foliowego czy witaminy B12), a także niedokrwistość hemolityczną.
Objawy, jakie można zauważyć w przypadku niedokrwistości to bladość powłok skóry i ich suchość, pękanie kącików ust, łamliwość włosów i paznokci czy zanik brodawek języka. W przypadku niedoboru żelaza pojawiają się zaburzenia procesu erytropoezy. Powstające erytrocyty są mniejsze, mają mniejszą zawartość hemoglobiny, a to związane jest ze spadkiem zdolności krwi do transportu tlenu. W wyniku czego spada utlenowanie tkanek i narządów, co objawia się bólami i zawrotami głowy, zaburzeniami koncentracji i gorszą tolerancją wysiłku [3].
Podnieś swój poziom żelaza
Anemia najczęściej dotyczy kobiet i na ich potrzebach się skupię. Dziennie zużycie Fe przez miesiączkującą kobietę wynosi około 2 mg, a u ciężarnych i w okresie laktacji nawet dwukrotnie więcej (ok. 3,5-4,0 mg). Należy też pamiętać, że dobowa utrata żelaza to ok. 1 mg (miesiączka, utrata z moczem i żółcią).
Ilość żelaza, które dostarczamy wraz z pożywieniem wynosi 10-20 mg. Wśród czynników, które ułatwiają wchłanianie Fe należą: witamina C, dieta bogata w białka i aminokwasy, niskie pH soku żołądkowego. Czynniki hamujące to: stosowanie leków zobojętniających kwas żołądkowy (np. inhibitory pompy protonowej), tetracyklin, picie mocnej kawy i herbaty do posiłków. Produkty spożywcze dzielimy na odzwierzęce i roślinne. Tak samo dzieli się też rodzaj żelaza: produkty pochodzenia zwierzęcego zawierają żelazo hemowe, a produty roślinne niehemowe [3]. Lepiej przyswajalne jest żelazo z połączeń hemowych (3-35%) niż niehemowych (2-20%).
Gdzie znajdziemy żelazo i co najlepiej wybierać?
Zawartość Fe na porcję
Kaczka tuszka - 2,9 mg
Chleb żytni ze słonecznikiem - 1,3 mg (1 kromka)
Wołowina rozbratel - 3,4 mg
Szpinak - 5,6 mg
Cielęcina łopatka - 3,5 mg
Kasza jaglana - 7,7 mg
Pietruszka zielona - 0,3 mg (1 łyżka)
Soczewica czerwona - 8,7 mg
Orzechy pistacjowe - 1 mg (garść)
Fasola biała - 10,35 mg (1 szklanka)
Żółtko jaja kurzego - 2,16 mg (1 żółtko)
Otręby pszenne - 2,17 mg (1 łyżka)
Dynia pestki - 1,5 mg (1 łyżka)
W przypadku anemii warto do swojego codziennego jadłospisu włączać powyższe produkty, a dodatkowo np. napar z pokrzywy czy sok z niej. Pokrzywa jest źródłem żelaza, kwasu foliowego i miedzi, a te substancje świetnie wpływają na procesy krwiotwórcze. Można też suplementować się algami albo dodawać je do koktajli.
Bitwa Ty kontra anemia jest trudna, ale odpowiednio zbilansowana dieta jako profilaktyka i dobrana suplementacja w przypadku ciężkich niedoborów będą na nią lekarstwem.
Przypisy:
- Kuthan R., Bonek Z. (2014). Zapobieganie i leczenie niedokrwistości związanej z niedoborem żelaza. Lek w Polsce, vol. 24(277): s.30-34.
- Orlicz-Szczęsna G., Żelazowska-Posiej J., Kucharska K. (2011). Niedokrwistość z niedoboru żelaza. Curr Probl Psychiatry, 12(4): s.590-594.
- Korzeniowska K., Cieślewicz A., Jabłecka A. (2012). Zaburzenia gospodarki żelaza Część 1. Hemochromatoza. Farmacja Współczesna, 5: s.83-87.
Twój komentarz